Kruudmoes, op zien Sallands

Als je een Sallander vraagt naar een typisch Sallands streekgerecht dan is de kans groot dat hij of zij kruudmoes zal noemen. Het is een echt plattelandsgerecht dat vroeger ‘op het land’ werd gegeten als boeren aan het hooien of binden waren. De boeren werkten op het land en tegen etenstijd bracht de boerin de kruudmoes. Kruudmoes is een soepachtig gerecht op basis van gort en karnemelk. De smaak wordt vooral bepaald door de kervel en de worst en/of spek. Heel praktische voordeel van kruudmoes was vroeger dat de ingrediënten vaak in de eigen tuin of dorp te vinden waren, de ingrediënten waren bovendien goedkoop en –ook heel handig- als je iets tekort kwam, dan doe je er gewoon wat karnemelk bij en je hebt een liter extra…

Als je kijkt naar de herkomst van kruudmoes dan valt op dat het tussen 1900 en  1930 vooral in Salland, stukje Veluwe en de noordkant van Gelderland werd gegeten. In 1930 is dat gebied goed in kaart gebracht door Hendrik Uittien (geboren in Brummen, en lange tijd wonend en werkend in Deventer). Kruudmoes is, zo blijkt, qua ontstaansgeschiedenis, dus niet enkel voorbehouden aan Salland. Maar als je kijkt naar de schaal waarop het gegeten werd, en in ere werd gehouden, dan kan het echt wel omschreven worden als ‘typisch Sallands’. Bovendien zie je, qua receptuur -zie onder-, een paar Sallandse kenmerken. En dus is het volstrekt terecht dat het kruudmoes, zowel letterlijk als figuurlijk, één van de smaakmakers van de Sallandse bottermarkt is.

Het recept:
De ingrediënten (voor 2 a 3 personen): vluggort (350gram); verse kruiden (150gr) waaronder zeker (!) kervel en peterselie en kruizemunt; 1,5 liter water, 1 liter karnemelk, 250 gram worst, 200 a 250 gram spekblokjes, 100 gram rozijnen.

De voorbereiding: zowel de gort als de rozijnen één nacht laten weken.
De werkwijze: 1) kook het water met de worst (15 minuten). 2) haal de worst er uit en snij deze in plakjes. 3) Voeg de gort toe en laat 15 minuten doorkoken op laag vuur. 4) kruiden toevoegen en 3 minuten laten garen. 5) gas uit en alles laten afkoelen, tot lauw. 6) als voldoende lauw: karnemelk toevoegen (dit is de meest kritische stap: als het nog te warm is gaat de karnemelk schiften!). Klaar. In Salland werd/wordt kruudmoes koud gegeten.
Variaties: meer/minder rozijnen, meer/minder spek of worst, specifieke kruiden (bijvoorbeeld zevenblad of brandnetel).

Als je kruudmoes ‘op zien Sallands’ maakt, dan zorg je ervoor dat een lepel voldoende is om het te eten (dus geen grote stukken spek erin, waardoor een mes nodig is), en dat er ruim voldoende rozijnen en worst/spek inzit.

Bottermarkt
Kruudmoes is één van de publiekstrekkers op de jaarlijkse Bottermarkt in Raalte. In 2017 vierde de Bottermarkt haar 50-jarig bestaan, waarbij er vanaf het eerste begin, naast ‘botter’ en kaas ook kruudmoes werd verkocht. Het record aan kruudmoesverkoop dateert uit 2016 toen er op één dag 450 liter werd verkocht.

Bij de kruudmoes op de Raalter Bottermarkt wordt gebruik gemaakt van karnemelk, gerookt spek, grove rookworst, gort, dikke gele rozijnen, water, munt en Roomse kervel.